Entobilim Çevre Sağlığı Tic. Ltd. Şti.
Tür: Dictyoptera (Ağ kanatlı)
Daha küçük olmasına karşın genellikle iki çift kanada sahiptir; ön kanatlarda iyi gelişmiş damarlar bulunur ve sertleşme eğilimindedir, sırt orta çizgisine doğru katlanırlar; zar arka kanatlar ön kanatların altında katlanırlar; uzun kamçı benzeri, çok bölmeli anten; hem etçil hem de otçul; ağız bölümleri ısırmaya adapte olmuştur; 5 segmentli tarsi; yumurta ve kurtçuk aşamalarıyla eksik metamorfoz.
Familya: Biattidae
Oriental Hamamböceği (Blatta orientalis): Erginler 20-24 mm boyundadır; koyu kahve, neredeyse siyah renkte; erkek kanatları karın bölgesinin üçte ikisini kaplar, dişi kanatları arkadadır; pürüzlü yüzeylerde tırmanabilmesine karşın düzgün yüzeylerde tırmanamaz.
Alman Hamamböceği (Blatella germanica): Erginler 10-15 mm boyundadır; sarımtırak kahve renkte. Kanatlar her iki cinsiyette de iyi gelişmiştir; pürüzlü ve cilalı dikey yüzeylerde kolayca tırmanabilir.
Amerikan Hamamböceği (Periplaneta Americana): Erginler 28-44 mm boyundadır; kırmızı-kahve renkte, ön kanatlarda kenar altında sarı şeritler bulunmaz.
Nimfler: Bütün türlerin nimfleri (yavruları) görünüm olarak erginlere benzer fakat daha ufaktır. Yumurtadan henüz çıkan nimfler beyaz renklidir fakat ölü deri kısa bir süre içinde normal renge döner.
Hamam böcekleri gıda üretimi veya işlemesi yapılan ticari tesislerde yaygın olarak görülmektedirler. Ayrıca halka açık binalarda ve apartman daireleri gibi mesken amaçlı yapılarda da görülürler. Sürü halinde yaşayan ve geceleri ortaya çıkan hamam böcekleri çatlaklarda ve lavabolar, pis su boruları, fırınlar ve dolapların arkası ve buzdolabı motorlarının bölmeleri gibi yerlerde saklanırlar. Özellikle servis kanalları ve kompleks sıhhi tesisatlar olan binaları severler. Yumurtalar veya yetişkinlerin gelen çamaşırlar veya ham maddeler üzerinde veya sandıklarda veya ambalajlar içinde veya pis su kanalları veya çöplük olukları kanalıyla binaya girmesi ile istilalar görülebilir.
B. orientalis ve B. germanica Kuzey Avrupa’da en yaygın görülen türlerdir. Bu türler seyrek olarak birlikte görülürler. B. germanica genellikle merkezi ısıtmalı binalar gibi daha sıcak ve nemli ortamları severken B. orientalis bodrum katları ve pis su kanalları gibi daha soğuk ve daha az rutubetli yerleri tercih eder. P. Americana ve P. Australasiae türleri ise tropik ve alt tropik iklimlerde yaşayan türlerdir fakat ayrıca ılıman iklimlerdeki limanlarda ve yükleme alanlarında da görülürler.
Hamam böcekleri, dizanteri, gastroenterit, tifo ve poliomyelit gibi hastalıkların potansiyel taşıyıcılarıdır. Hamam böcekleri hem etçil hem otçuldur ve tercih ettikleri yiyecekler arasında maya maddeleri, kiri foseptik maddeleri, kıl, deri, parşömen, duvar kağıdı, dışkı ve insan gıdaları bulunmaktadır. İnsan gıdaları, hastalık ajanlarının böceğin vücudundan mekanik transferi veya dışkı içinde yayılması ile kontamine olabilir. Brüksel’deki bir hastanede görülen gıda zehirlenmesi salgınının kaynağı B. germanica olduğu anlaşılmış ve kısa sürede kontrol altına alınmıştır.
Hamamböcekleri ve dışkıları, hassas bireylerde veya astım hastalarında alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Çeşitli yollarla hamam böceklerinden alınan materyallerin sindirilmesi veya solunması yoluyla bulaşım görülebilir. Ayrıca dışkı ve salya/mide bezi salgılarının veya ölü hamam böceklerinin neden olduğu hamam böceğinin karakteristik kokusu gıdalara sinebilir.
Oryantal Hamam Böceği
Dişi birer aylık aralıklarla 5 yumurta kapsülü bırakır. Kalın duvarlı ve dayanıklı her bir yumurta kapsülü 12 mm uzunluğunda olup en fazla 16 yumurta içerir ve alt katmana yapıştırılır veya bir gıda kaynağının yakınına bırakılır. Üstleri daha sonra örtülebilir. Yavrular 6-12 hafta sonra ortaya çıkarlar ve erginliğe erişmeden önce 7-10 kez deri dökerler ki bu süreç, sıcaklık ve gıda kaynağı mevcudiyetine bağlı olarak 10 ay ile 2 yıl arası sürer. Her deri dökmeden sonra kanatlar, anten ve cerci gelişir ve yavru gittikçe daha fazla ergine benzemeye başlar. Erginler 25ºC sıcaklıkta 4.5 ay civarında yaşarlar. B, orientalis türünün yavaş çoğalması, makul hijyen standartlarının uygulandığı yerlerde başarısını sınırlandırır.
Alman Hamam böceği
Bu türün dişisi yaklaşık bir aylık aralıklarla 4-8 yumurta kapsülü bırakır. Kalın duvarlı ve dayanıklı her bir yumurta kapsülü 6 mm uzunluğunda olup en fazla 30 yumurta içerir, fakat B. orientalis cinsinin tersine dişi kapsülü yumurtaların kırılmasına az bir süre kalana kadar, yani 2.5-4 hafta boyunca taşır. Kapsüllerin bir yiyecek kaynağının yakınında gizlenmesi için çaba gösterilir ve burada yavrular yumurtadan çıkar ve erginlik evresine kadar 5-7 kere deri dökerler. 25ºC sıcaklığında 3.5 ay içinde erginliğe ulaşırlar fakat bu süre sıcaklıktan önemli şekilde etkilenebilir. Erginler 25ºC Sıcaklıkta yaklaşık 8,5 ay yaşarlar. Alman hamam böceği özellikle aşağıdaki nedenlerden ötürü başarılıdır.
1. Kapsül başına fazla yumurta sayısı
2. Dişi, yumurtaların kırılmasına kısa bir süre kadana kadar taşımak suretiyle yumurta kapsülünü korur
3. Yumurtanın kırılması ve erginliğe ulaşmasına kadar geçen kısa gelişim süresi
4. Küçük ebat ve bu nedenle gizlenme kolaylığı
Hamam böceklerinin başarılı bir kontrolü kompleks bir konudur ve alınacak önlemlerin ilgili türe göre seçilmesi ve uygulanmasına bağlıdır.
İstilaya neden olan tür ve derecesinin tespiti için bir değerlendirme yapılmalıdır. Bunun için ilgili alanın planları gereklidir. Bitişik yapılar, normalde erişim yapılmayan yerler, pis su kanalları dahil olmak üzere alanın tamamı incelenmelidir. Maksimum haşere aktivitesinin gece görülmesinden ötürü incelemenin gece yapılması daha iyi sonuç verecektir.
Bu inceleme, dışkıları, dökülen derileri, yumurta kabuklarını ortaya koyan hamamböceği izleme tuzakları kullanılarak yapılabilir. Etrafa ve potansiyel gizlenme yerlerine püskürtülen piretiroit bazlı bir aeresol (Oriental hamamböceği haricindeki) hamamböceklerini dışarı çıkartacaktır.
a) Hijyen/yönetim
Hamamböceklerinin kontrolünde yüksek bir hijyen standardının sağlanması önemlidir ve aşağıdaki hususları içerir:
- Gıda ve su kaynaklarına erişimin engellenmesi. Bu uygulama hamam böceği aktivitesini ve yönlendirilen hareketler haşerelerin insektisitlerle karşılaşması şansını artıracaktır.
- Hamam böceklerine gizlenme yeri ve dağılma ve üreme yerlerine bir erişim yolu sağlayan binalardaki ve ekipmanlardaki sığınma yerlerine erişimin engellenmesi.
- Temizleme kolaylığı. Binalar ve ekipmanlar tortu birikmesini asgariye indirecek ve temizleme kolaylığı sağlayacak şekilde dizayn edilmelidir.
- Ambalajlar ve çamaşırlar dahil gelen materyallerin incelenmesi
- Haşerelerin dehidrasyonunu hızlandıracak ve anten kemoreseptörlerinin faaliyete müdahale edecek olan havalandırma gibi çevresel kontroller
b) Insektisitlerle kontrol
Etkili bir uygulama, uygun nitelikte bir insektisitin seçilmesine ve kapsamlı bir şekilde uygulanmasına bağlıdır. Pek çok haşere ve bunların yumurtaları iyi gizlenir; bu nedenle insektisit bu sığınma yerlerine ve civarlarına yerleştirilmeli ve ilgili türün gelişim dönemi boyunca idame ettirilmelidir. Bir istilanın kontrolü için insektisit ideal olarak bütün yumurtalar kırılana kadar etkisini devam ettirmelidir fakat devam eden göçler rutin uygulama yapılmasını gerektirebilir
İstila kontrol altına alınana kadar örneğin haftalık olarak düzenli uygulamalar yapılması gereklidir. Bundan sonra daha sık aralıklarla yapılacak bakım uygulamaları haşere popülasyonunu kabul edilebilir bir seviyede tutacaktır. Başlangıçta çok sayıda ergin ve yavru ölecek ve sonuç olarak arada sırada genç yavrular görülecektir.
Yemler, cazip gıdalar kullanılarak formüle edilen insektisitlerin kontrollü olarak yerleştirilmesine imkan vermektedir. Hamam böceği istilasının görüldüğü yerlere yerleştirildiğinde yemle beslenen hamam böcekleri insektisitin öldürücü dozlarını alacaklardır. Yemler, uzun süre boyunca hamamböceklerinin sürekli kontrolüne imkan sağlamaktadır. Bu yemler yüzey veya alan spreyi uygulamaları ile birleştirilebilir.
